Τα Ιθωμαία ήταν η κύρια ετήσια εορτή των Μεσσηνίων στην αρχαιότητα.
Ήταν μια εορτή αφιερωμένη στον Ιθωμάτα Δία[1], το ιερό του οποίου ήταν στην κορυφή του όρους Ιθώμη της Μεσσηνίας, όπου υπήρχε και μαντείο, του οποίου η βάση του τρίποδα είναι εντοιχισμένη στο νοτιοανατολικό άκρο του ναού της Παναγίας της Βουλκανιώτισσας στο επάνω μοναστήρι του Βουλκάνου ή αλλιώς το μοναστήρι της κορυφής ή καθολικό του Βουλκάνου, το οποίο κτίστηκε το 7ο αιώνα.
Η εορτή των Ιθωμαίων περιελάμβανε αθλητικούς αγώνες, μουσικούς αγώνες, θεατρικές παραστάσεις και διάφορες εκδηλώσεις λόγου και τέχνης[1]. Η όλη ιεροτελεστία γίνονταν γύρω από το χρυσοελεφάντινο άγαλμα του Ιθωμάτα Δία, όπου οι Εννέα Μούσες το έλουζαν στην κλεψύδρα κρήνη[1], η οποία τρέχει ακόμα νερό.
Στα Ιθωμαία έλαβε μέρος και ο θρυλικός λυράρης της αρχαιότητας, Θάμυρις, ο οποίος θέλησε να συναγωνιστεί τις Εννέα Μούσες στο τραγούδι και αυτές από την αλαζονεία τους τον τύφλωσαν. Τότε φεύγοντας για την πατρίδα του τη Θράκη και καθώς περνούσε τον ποταμό της περιοχής, πέταξε μέσα τη λύρα του και έτσι το ποτάμι έλαβε το όνομα Βαλύρα.
